سال صف های طولانی

روزهایی که صف مشتاقان «کلاه قرمزی و پسرخاله» از مقابل گیشه سینما آزادی تا پیچ خیابان قائم مقام امتداد داشت، دورانی که برای اکران «عقاب ها» باید در صف خرید بلیت این پا و آن پا می کردیم، لحظاتی که در صف «اجاره نشین ها» انگشت در گوش می کردیم تا پرحرفی های نفر جلویی که برای بار ششم بلیت خریده و به دیدن فیلم آمده داستان فیلم را برایمان بی مزه نکند، گذشته است و این بد اقبالی امروز سینمای ایران را به یاد می آورد. سینمایی که برای فروش های میلیاردی چه سختی هایی را باید پشت سر بگذارد اما باز هم رکورد فیلم های سال های قبل را نمی تواند بشکند.

 در شناخت آنکه کدام فیلم ها پرفروش بوده اند باید به تعداد بلیت های فروخته شده توجه کرد نه به فروش به دست آمده، چرا که سینمای ایران از سال 60 به بعد با تورم قابل توجهی روبه رو بوده است، به عنوان مثال فیلم پر فروش سال 1361 «برزخی ها» در سال 61 اگرچه تنها 8 میلیون تومان بود، اما یک میلیون و 600 هزار قطعه بلیت برای آن فروخته شده است، اما در مقابل ملک سلیمان پرفروشترین فیلم سال 89 «ملک سلیمان» تنها 500 هزار تماشاگر داشته و به فروش یک میلیارد و 500 میلیونی دست یافته است.

 هم چنین نباید غافل شد از اینکه برخی از فیلم ها پتانسیل پرفروش شدن را داشتند اما هیچ وقت این امر برای آنها محقق نشد. اینکه فیلم هایی مثل «برزخی ها» و «مارمولک» پس از تنها دو ـ سه هفته از پرده پایین کشیده شدند و اگر اکرانشان ادامه می یافت جایگاهشان فراتر از این چیزی بود که اکنون مشاهده می شود. خود موضوع قابل تأملی است که نباید از کنار آن به سادگی گذشت.

ریشه های ابتدایی قاچاق فیلم به پاییز سال 1383 و فیلم «مارمولک» برمی گردد. در آن زمان فیلم «مارمولک» که مخاطبان بسیاری را به سالن ها کشانده بود بعد از نزدیک به بیست روز اکران، تنها در تهران و فروش هفتصد میلیونی به طور ناخواسته، به علت حساسیت های به وجود آمده پیرامون این فیلم از اکران بازماند و این اتفاق فضا را برای عرضه کنندگان سی دی های این فیلم در پیاده روها آماده ساخت. قربانی بعدی قاچاق، فیلم «کما» بود که سی دی هایش در کنار سی دی های «مارمولک» به فروش می رسید و فیلم همزمان بر روی پرده اکران می شد.

این تکثیر و توزیع های غیرقانونی بی هیچ برخورد و بازتابی ادامه داشت و فیلم ها یکی پس از دیگری قربانی مافیای قاچاق فیلم می شدند و اعتراض سینماگران نیز راه به جایی نمی برد تا اینکه همزمان با آغاز اکران فیلم «اخراجی ها» و فروش میلیونی اش، بار دیگر بحث قاچاق فیلم و تکثیر و توزیع غیرقانونی آن در صدر اخبار فرهنگ و هنر قرار گرفت و همزمان با اکران این فیلم، سی دی های آن به طور گسترده و با کیفیت بسیار بالا در سطح شهر توزیع شد و ضربه اقتصادی سنگینی متوجه تهیه کنندگان و سازندگان فیلم کرد و صد البته سود سرشاری را نیز روانه جیب پدرخوانده های مافیای قاچاق فیلم نمود.

 با پیگیری هایی که از طریق نیروی انتظامی شکل گرفت و سواد فرهنگی بسیاری از مخاطبان که بالاتر رفته بود، قاچاق مهار شد و در سطح بسیار پایینی به فعالیت خود ادامه داد، اما دیگر مشکل قاچاق نبود. بدنه سینما با وجود فیلمنامه های سطحی به شدت دچار ضعف شد. در دهه 80 بازیگرنمایی مهمترین عامل فیلمسازی تلقی می شد و شاید از بین 15 فیلم روی پرده سینما تنها یکی از آنها با مخاطب ارتباط برقرار می کرد و بحران بیش از قبل گریبانگیر سینما شده بود. فیلم های کمدی سخیف هم که دل بسیاری از هنرمندان و منتقدان را خون کرد، اما کسی به این وضعیت رسیدگی نمی کرد.

 بحث دیگری که در این حوزه مورد توجه قرار می گیرد این است که نمایش خانگی در ایران بسیار ارزان تر از بلیت سینماست و بسیاری از مخاطبین ترجیح می دهند که فیلمی را به صورت خانوادگی و با نصف بلیت یک بیننده، تهیه کنند و ببینند!

 کلاه قرمزی و پسرخاله

اولین فیلم پرفروش سینمای ایران «کلاه قرمزی و پسر خاله» نام دارد که در سال 1373 با فروش میانگین 70 تومان و با تعداد 3/440/000 بلیت فروخته شده توانست به فروش 172 میلیون تومان دست پیدا کند. شاید دلیل فروش این فیلم فقر ژانر کودک بود. ژانر دست نخورده ای که کمتر کارگردانی به سراغش می رفت، اما فیلم آنقدر جذابیت داشت که خانواده ها برای سرگرمی و داشتن لحظه های شیرین سراغ آن بروند و خلاصه آنکه خوب فروخت و پرمخاطب ترین فیلم سینمای ایران شد.

مرد عوضی

دومین فیلم پرفروش سینمای ایران «مرد عوضی» است که در سال 1377 با موضوع طنز خود با بهای بلیت 150 تومان توانست 400 میلیون و 75 هزار تومان با تعداد 2/670/000 بلیت فروخته شده جایگاهی در رکورد پرفروش ها داشته باشد. فیلمی که اگر بازیگرانش محبوب مخاطب نبودند به این فروش دست پیدا نمی کرد.

عقاب ها

«عقاب ها» فیلمی بود که در دهه 60 وجودش به شدت احساس می شد، لذا مردم دوست داشتند برای دیدن این فیلم در صف های طولانی بایستند اما آن را از دست ندهند و اینگونه شد که با بهای بلیت 8 تومان و تعداد 1/875/000 قطعه بلیت فروخته شده به فروش 150 میلیون تومان دست پیدا کند و جایگاه سومین فیلم پرفروش را از آن خود کند.

 قرمز

چهارمین فیلم «قرمز» فریدون جیرانی است که در سال 1378 با ژانر اجتماعی خود به دل بسیاری از مخاطبان نشست و سینما را با سبک جدیدی در این مقوله آشنا کرد. این فیلم با بهای بلیت 200 تومان مردم را به سینما کشاند تا با تعداد 1/750/000 بلیت فروخته شده فروش 350 میلیون تومانی را به نام خود بزند.

اخراجی ها

فیلم «اخراجی ها» که با تبلیغات بسیار گسترده پا به میدان گذاشتن با بهای بلیت 1500 تومان و تعداد 1/660/000 بلیت فروخته بود توانست 2 میلیارد و 490 میلیون فروش کند. این فیلم با این میزان پنجمین فیلم پرفروش سینمای ایران لقب گرفت اما خیلی ها معتقدند که اگر قاچاق CD این فیلم همزمان با اکران پیش نمی آمد می توانست بعد از گذشت سال ها رکورد فروش سینمای ایران را بشکند.

برزخی ها

به اوایل دهه 60 می رویم و به فیلم «برزخی ها» می رسیم. فیلمی که با وجود حدود دو هفته اکران ششمین فیلم پرفروش ایران است. این فیلم با بهای بلیت 5 تومان و تعداد1/600/000 بلیت فروخته شده، 8 میلیون تومان فروشی داشته است.

اجاره نشین ها

در سال 1366 هر فردی علاقه داشت فیلم «اجاره نشین ها» را بیش از یک بار نگاه کند که این امر موجب می شد جلوی سینماها صفی طویل را برای دیدنش شکل دهند. فیلم «اجاره نشین ها» به دلیل فیلمنامه و بازیگران حرفه ای خود توانست با بهای بلیت 12 تومان و 1/500/000 تعداد بلیت فروخته شده 18 میلیون فروش داشته باشد و هفتمین فیلم پرفروش در تاریخ سینمای ایران شود.

اخراجی ها 2

هشتمین فیلم «اخراجی ها2» است که با بهای بلیت 2500 تومان و تعداد 1/500/000 بلیت فروخته شده 8 میلیارد تومان فروش داشت که در سینمای ایران این رقم فروش همچنان رکوردار است.

خواهران غریب

بازهم ژانر کودک و این بار فیلم «خواهران غریب» که در سال 1375 با بهای بلیت 100 تومان و تعداد 1/410/000 بالغ بر 141 میلیون تومان فروخت و نهمین فیلم پرفروش ایران شد.

شوکران

و آخرین فیلم پرفروش ایران «شوکران» است که با محوریت اجتماعی و وقایع موجود، در جامعه بسیاری از عموم را به سینما کشاند تا در سال 1379 با بهای بلیت 300 تومان و تعداد 1/260/000 بلیت فروخته شده 380 میلیون تومان را از آن خود کند.

از سال 63 سینمای ایران تقریباً به سمت ایده آل خود گام برداشت. در دوره های ابتدایی به دلیل تسلط سینمای ملودرام و جنگی این فیلم ها به تناوب در رتبه اول فروش قرار می گرفتند. در این میان فیلمهای کودک نیز جزو مدعیان فروش بالا بودند و حتی چند سالی در این بازار یکه تازی می کردند. پس از مدتی فیلم های شعاری و اجتماعی که دغدغه ای را با خودشان یدک می کشیدند روی کار آمدند و هم اکنون فیلم های کمدی نازل بر پرده سینماها خودنمایی می کند.

 خسرو نقیبی منتقد سینما در خصوص بررسی فیلم های پرفروش و اکران دو فیلم «اخراجی ها3» و «جدایی نادر از سیمین» می گوید: «ساز و کار اکران در رابطه با فیلم های پرفروش کمی پیچیده تر از تصور عامه است. اکران «اخراجی ها3» و «جدایی نادر از سیمین» در شرایطی اتفاق می افتد که خود سینمای ایران شرایط فروش مناسب آن را فراهم کرده است. به این معنی که دو تا فیلم را به عنون نماد دو جریان انتخاب می کند و براساس اتفاق هایی که در سال 88 افتاده قرار بر این می شود این دو فیلم بخش هایی را نمایندگی کنند.

فیلم «جدایی نادر از سیمین» فیلمی نیست که پتانسیل جذب مخاطب را برای پرفروش ترین ها داشته باشد، اما شرایطی را می سازند که این دو فیلم روبه روی هم قرار بگیرند و از ظرفیت مطلق نوروز با تمام امکانات بهره می گیرند. از نظر من هیچ کدام از این دو فیلم در فروش نسبت به یکدیگر برتری ندارند و سیستم اکران جوری اینها را می چیند که هفته های اول تا سوم از آن فیلم مسعود ده نمکی باشد و از هفته سوم به بعد دراختیار فیلم اصغر فرهادی، در حالی که پخش کننده هر دو فیلم شرکت فیلمیران است و سود پخش هر دو فیلم به یکجا می رود. اینکه می گویند این دو فیلم روبه روی هم هستنند یک نوع بازاریابی است و به شدت حساب شده.

اگر فیلم دیگری پتانسیل فیلم روشنفکری را با همین شرایط داشت در همین تعداد سالن سینما می فروخت در حالی که به طور مثال فیلم «درباره الی» در بدترین شرایط اکران تاریخ سینمای ایران در تیرماه 88 بیش از یک میلیارد فروخت و اگر شرایط بهتری داشت قطعاً جز پروفروش ها قرار می گرفت. برای فیلم «اخراجی ها3» 110 کپی و برای فیلم جدایی نادر از سیمین 60 کپی برای نمایش در سینماها چاپ شده است. جمع این دو فیلم 170 کپی می شود و سقف نمایش سینمای ایران 280 سالن است. باید گفت که تا قبل از اکران این دو فیلم بیشترین کپی که برای یک فیلم شده مجموعاً 45 نسخه بوده و این دو فیلم یک رکورد حق نمایش را در سینمای ایران به دست آورده اند. بقیه سالن ها هم برای نمایش سه فیلم دیگر باقی می ماند. هر فیلمی با پتانسیل های مختلف در این چرخه قرار می گرفت با بد اقبالی قابل توجهی رو به رو می شد.

دادن حق اکران نوروزی از طرف دولت، ظرفیت های بالای سالن های سینما و داشتن تیزرهای نمایشی هدفمند همگی دست به دست هم داد تا این دو فیلم در سال جدید به فروش های میلیاردی برسند. باید گفت که چندین عنصر وجود دارد که بعضی فیلم ها در ایران پرفروش می شوند. خیلی از فیلم ها در ذهن مخاطب پیشینه ذهنی دارند مثل فیلم «کلاه قرمزی و پسرخاله». همیشه برای مخاطب ایرانی پیشینه ذهنی داشتن از موضوع بیشتر اهمیت پیدا می کند.

هیچ وقت تماشاگر ایرانی دنبال فیلمی که یکباره اکران شود و  از آن چیزی نداند نمی رود و همیشه فیلمی پرفروش شده که یا در جشنواره اکران شده و درباره اش حرف زیاد زده شده و یا از یک کاراکتر تلویزیونی استفاده می کنند. تمام فیلم های طنز پرفروش بازیگرانی را دارند که برای تماشاگر پیشینه درست می کنند مانند جواد رضویان و رضا شفیعی جم. همیشه تماشاگر دوست دارد بداند که چه چیزی قرار است در سینما ببیند. اما در این بین هم عواملی وجود دارد که همه ما می دانیم و تکرارش می شود مثنوی هفتادمنی که جایش اینجا نیست. همه ما می دانیم...

منبع: هفته نامه اقتصاد و زندگی